नेपालको राजनीतिक इतिहासलाई बुझ्नका लागि विक्रम संवत् २००७ सालको क्रान्ति एक महत्वपूर्ण मोडको रूपमा खडा हुन्छ। क्रान्तिभन्दा पहिलाको नेपालको राजनीतिक अवस्था अत्यन्तै जटिल र अव्यवस्थित थियो। तत्कालीन समयमा नेपालमा राणा शासन चलिरहेको थियो, जसको सुरुवात जंग बहादुर राणाले विक्रम संवत् १९०३ सालमा गरेका थिए। राणा शासनको अवधिमा देशमा लोकतन्त्रको कुनै स्थान थिएन, राजाले केवल एक प्रतीकात्मक भूमिकामा थिए भने सारा शक्तिहरू राणाहरूको हातमा केन्द्रित थियो। राणाहरूले शक्ति आफ्नो हातमा राख्नका लागि अनेकौं षड्यन्त्र र नीतिहरू अपनाए। राणा शासकहरूले देशमा प्रजाको अधिकार र स्वतन्त्रताको कदर नगरी केवल आफ्नो हितको लागि शासन गरे। राणा शासनको अन्त्यसम्म आइपुग्दा जनतामा असन्तोष र क्रोधको भावना गहिरो हुँदै गएको थियो।
विक्रम संवत् २००७ सालमा नेपालमा जनआन्दोलनको सुरुवात भयो। यो क्रान्ति जनतामा स्वतन्त्रता, समानता र लोकतन्त्रको आकांक्षाको प्रतिफल थियो। नेपाल प्रजापरिषद्, नेपाल कांग्रेस जस्ता राजनीतिक दलहरूको नेतृत्वमा भएको यो आन्दोलनले राणा शासनलाई उखेल्नका लागि ठुलो भूमिका खेलेको थियो। आन्दोलनमा जनताको व्यापक सहभागिता थियो, जसले देशभरि नै स्वतन्त्रता र लोकतन्त्रको आवाजलाई बुलन्द बनायो। राणा शासनको विरुद्धमा गरिएको आन्दोलनले जनताको भावना र आकांक्षालाई एकत्रित गर्यो। आन्दोलनका क्रममा भएका संघर्ष र बलिदानले जनताको मनोबललाई उचाल्यो र उनीहरूलाई एकजुट बनाएर निर्णायक विजयतर्फ उन्मुख गरायो।
२००७ सालको क्रान्तिले राणा शासनको अन्त्य गर्यो र नेपालमा प्रजातन्त्रको सुरुवात भयो। क्रान्तिपछि नेपालमा लोकतन्त्रको स्थापनाका लागि विभिन्न प्रयासहरू गरिए। तत्कालीन राजा त्रिभुवनको पुनर्स्थापना भयो र उनको नेतृत्वमा एक अन्तरिम सरकारको गठन गरियो। अन्तरिम सरकारले प्रजातान्त्रिक संविधानको मसौदा तयार पार्नका लागि संविधान सभाको व्यवस्था गर्यो। नयाँ संविधानको आधारमा विभिन्न कानुनी, सामाजिक र आर्थिक सुधारका कदमहरू चालियो। २००८ सालमा सम्पन्न पहिलो आम चुनावमा नेपाली कांग्रेसले विजय प्राप्त गर्यो र बिपी कोइराला नेपालका पहिलो जननिर्वाचित प्रधानमन्त्री बने।
क्रान्तिपछिको नेपालको राजनीतिक अवस्था पनि चुनौतीपूर्ण थियो। विभिन्न राजनीतिक दलहरू बीचमा शक्ति संघर्ष, वैचारिक मतभेद र बाह्य हस्तक्षेपका कारण राजनीतिक स्थायित्व कायम गर्न कठिनाइहरू देखा परे। राजा महेन्द्रको शासनकालमा २०१७ सालमा गरिएको दरबार हत्याकाण्डले देशको राजनीतिक परिदृश्यलाई पुनःअस्थिर बनायो। महेन्द्रले संसद् विघटन गरेर पञ्चायती प्रणालीको स्थापन गरि एकल पार्टी प्रणाली लागू गरे। यो प्रणालीले जनताको लोकतान्त्रिक अधिकारलाई हनन गर्यो र पुनः जनतामा असन्तोषको बीजारोपण गर्यो।
पञ्चायती व्यवस्थाको विरोधमा भएको जनआन्दोलन र विभिन्न आन्दोलनहरू पछि २०४६ सालमा पुनः प्रजातन्त्रको पुनर्स्थापना भयो। नेपालमा पुनः बहुदलीय प्रजातन्त्रको प्रणाली लागू गरियो र २०४७ सालमा नयाँ संविधानको घोषणा गरियो। यसले नेपालमा लोकतन्त्र, मानव अधिकार र स्वतन्त्रताको नयाँ युगको सुरुवात गर्यो।
२००७ सालको क्रान्तिले नेपाललाई एउटा नयाँ दिशा दिएको थियो। यो क्रान्तिले नेपाली जनतालाई आफ्नो अधिकार र स्वतन्त्रताको मर्म बुझ्नका लागि प्रेरित गर्यो। यसले नेपालको राजनीतिक, सामाजिक र आर्थिक संरचनालाई गहिरो परिवर्तन गर्यो। क्रान्ति, संघर्ष र बलिदानको इतिहासले नेपाललाई लोकतन्त्र र समृद्धिको मार्गमा अघि बढ्न प्रेरणा दिएको छ। विक्रम संवत् २००७ सालको क्रान्ति नेपालको राजनीतिक इतिहासमा सदैव एक महत्वपूर्ण माइलस्टोनको रूपमा रहनेछ।
यो सामग्री एआईले तयार पारेको हो । तस्विर विकिपिडियाबाट साभार गरिएको हो ।
