सविन प्रियासन

प्रेमले नै समाज सभ्य, समृद्ध र शान्तिपूर्ण बन्छ । प्रेम केवल व्यक्तिगत सम्बन्धसम्म सीमित छैन, यसले सामाजिक सद्भाव, एकता, सहकार्य, सहिष्णुता र परोपकारलाई प्रवद्र्धन गर्छ । जब समाजका सदस्यहरू एकअर्काप्रति माया, आदर, समझदारी र सहयोगभाव राख्छन्, तब समाजमा शान्ति, न्याय र समृद्धि कायम हुन्छ । प्रेमले आपसी सद्भाव र समझदारीले परिवारलाई बलियो बनाउँछ, जसले समाजलाई नै मजबुत बनाउँछ । प्रेमले समुदायमा सहयोग, परोपकार र सद्भाव फैलाउँछ, जसले असमानता, घृणा र हिंसालाई न्यूनीकरण गर्छ । प्रेमले देशका नागरिकबीच एकता ल्याएर समृद्धि, स्थायित्व र विकासको बाटो खोल्छ । प्रेमले सम्पूर्ण मानव जातिप्रति दया, करुणा र समर्पणको भावना जगाएर विश्वशान्ति र प्रगतिको आधार तयार गर्छ । प्रेम भनेको केवल भावना मात्र होइन, यो व्यवहारमा उतार्नुपर्ने शक्ति पनि हो । जब प्रेमलाई व्यवहारमा ल्याइन्छ, तब समाज सचेत, सभ्य र समृद्ध बन्ने निश्चित छ ।

सफल जिन्दगीमा प्रेमको महत्व सफल जिन्दगीमा प्रेमको महत्वपूर्ण भूमिका हुन्छ, किनभने प्रेमले आत्मविश्वास, प्रेरणा, आत्मशान्ति, सन्तुष्टि र सद्भाव सिर्जना गर्छ । मानिसको सफलतालाई केवल आर्थिक उपलब्धि वा सामाजिक पहिचानको आधारमा मात्र मापन गर्न सकिँदैनस वास्तविक सफलता भनेको आत्मिक शान्ति, सम्बन्धहरूको सुदृढता र परोपकारी सोचसँग पनि सम्बन्धित हुन्छ । प्रेमले मानिसलाई कठिन परिस्थितिमा पनि अघि बढ्ने शक्ति दिन्छ । जब कोही मनबाट माया गर्ने व्यक्ति तपाईंको साथमा हुन्छ, तपाईंमा आत्मविश्वास बढ्छ, जो सफलता हासिल गर्न महत्वपूर्ण हुन्छ ।

सकारात्मक मानसिकता निर्माण प्रेमले मानिसलाई सकारात्मक सोच्न र समस्याहरूलाई सहज रूपमा समाधान गर्न मद्दत गर्छ । जब मानिस प्रेमले भरिएको वातावरणमा बाँच्छ, ऊ निराश वा नकारात्मक ऊर्जा भन्दा आशावादी बन्ने सम्भावना बढी हुन्छ । सफलता केवल बाहिरी उपलब्धि होइन, भित्री सन्तुष्टिलाई पनि सफलताको एक महत्त्वपूर्ण मापदण्ड मान्न सकिन्छ । प्रेमले मानिसलाई मानसिक शान्ति दिन्छ, जसले जीवनलाई सन्तुलित र सार्थक बनाउँछ । व्यक्तिगत र व्यावसायिक सफलता दुवैको लागि सशक्त सम्बन्धहरू आवश्यक छन् । प्रेममय सम्बन्धले आपसी समझदारी, सहकार्य, र समर्थन बढाउँछ, जसले सफलता हासिल गर्न सहयोग पुर्याउँछ । जब जीवनमा प्रेमको प्रचुरता हुन्छ, तब मानिसले अरूलाई मद्दत गर्न चाहन्छ । समाजका लागि योगदान दिने सोच र परोपकारी कार्यहरू सफल जीवनको एउटा सुन्दर पक्ष हुन् । प्रेम बिना सफलता अधुरो हुन्छ । धन, शक्ति वा प्रतिष्ठा मात्रले मानिसलाई सफल र खुसी बनाउन सक्दैन, जबसम्म ऊ प्रेम, आत्मीयता र आत्मसन्तुष्टि प्राप्त गर्न सक्दैन। त्यसैले, सफल जीवनको मूल आधार प्रेम हो, चाहे त्यो परिवारप्रति होस्, समाजप्रति होस्, वा सम्पूर्ण मानवता प्रति ।

समाज रूपान्तरणमा प्रेमको भूमिका प्रेम समाज रूपान्तरणको आधारभूत शक्ति हो । जब समाज प्रेम, सद्भाव, सहिष्णुता र परोपकारले भरिएको हुन्छ, तब त्यहाँ शान्ति, न्याय र विकास सहज रूपमा स्थापित हुन्छ । प्रेमले व्यक्ति, परिवार, समुदाय र सम्पूर्ण समाजलाई सकारात्मक दिशामा डोहो–याउँछ, जसले सभ्य, सुसंस्कृत र समृद्ध समाजको निर्माण गर्न मद्दत गर्छ । प्रेमले जातीय, धार्मिक, सांस्कृतिक र लैंगिक भिन्नतालाई हटाएर सहअस्तित्वको भावना विकास गर्छ । प्रेमयुक्त समाजमा आपसी द्वेष, घृणा र भेदभाव हट्दै जान्छ र सबैले समान रूपमा विकासको अवसर प्राप्त गर्छन् । जहाँ प्रेम हुन्छ, त्यहाँ द्वेष, रिस, प्रतिशोध, हिंसा र अपराधको ठाउँ हुँदैन । प्रेमले मानिसलाई नैतिक बनाउँछ, जसले समाजमा शान्ति कायम राख्न मद्दत गर्छ ।

परिवार समाजको आधारशिला हो । जब परिवारभित्र प्रेम हुन्छ, तब त्यहाँ आपसी समझदारी, अनुशासन र आदर्श कायम रहन्छ। यसले नयाँ पुस्तालाई नैतिक शिक्षा प्रदान गरेर उनीहरूलाई जिम्मेवार नागरिक बन्न प्रेरित गर्छ । प्रेमले परोपकारको भावना जगाउँछ, जसले कमजोर, विपन्न तथा पिछडिएको समुदायलाई सहयोग गर्न प्रेरित गर्छ । समाजसेवा, परोपकार र सहयोग प्रेमकै रूप हुन्, जसले समाजलाई एकीकृत र समुन्नत बनाउँछ । प्रेम र सहिष्णुताको आधारमा समाजले द्वन्द्व, कलह र असमानताको अन्त्य गर्न सक्छ । प्रेमले मेलमिलाप, संवाद र पारस्परिक सम्मानको संस्कार विकास गर्छ, जसले समाजमा शान्ति र स्थिरता ल्याउँछ । प्रेमले सहयोग, सहकार्य र समान अवसरको सिर्जना गर्छ । जब समाजमा प्रेम हुन्छ, तब सबैले एकअर्कालाई सहयोग गर्छन्, जसले आर्थिक विकास, रोजगारी सिर्जना र सामाजिक उत्थानमा मद्दत पु¥याउँछ । प्रेम समाज रूपान्तरणको सबैभन्दा प्रभावकारी साधन हो । यसले शान्ति, सहिष्णुता, समानता, परोपकार, पारिवारिक सुदृढता, नैतिकता र आर्थिक विकासको वातावरण सिर्जना गर्छ । प्रेमयुक्त समाज मात्र वास्तवमा सभ्य, सुसंस्कृत र समृद्ध समाज बन्न सक्छ ।

प्रेमलाई दर्शनकारुपमा कसरी बुझ्ने र? प्रेमलाई सामान्य रूपमा भावनात्मक वा व्यक्तिगत सम्बन्धको रूपमा बुझ्ने गरिन्छ, तर यो एक गहिरो दार्शनिक विषय पनि हो । दर्शनका विभिन्न धाराहरू प्रेमलाई अलग–अलग तरिकाले व्याख्या गर्छन् । प्रेम केवल व्यक्तिगत अनुभूति नभई अस्तित्व, नैतिकता, समाज र मानव जीवनका गहिरा प्रश्नहरूसँग जोडिएको विषय हो ।

अस्तित्ववादी दृष्टिकोण ः अस्तित्ववादीहरू प्रेमलाई व्यक्तिगत स्वतन्त्रताको अभिव्यक्ति र जीवनको सार्थकता खोज्ने साधनका रूपमा लिन्छन् । ज्याँ–पाल सास्त्र भन्छन् कि प्रेमले स्वतन्त्रताको अनुभूति दिन्छ, तर जब यसमा आसक्ति अत्यधिक हुन्छ, तब त्यसले बाँधिनु वा निर्भरताको रूप लिन्छ । प्रेम आत्म–परिभाषाको माध्यम हो—जब हामी प्रेम गर्छौं, हामी अरूको अस्तित्वलाई अर्थ दिन्छौं । प्लेटोनिक प्रेम ः प्रसिद्ध दार्शनिक प्लेटोले प्रेमलाई भौतिक आकर्षणभन्दा माथि राखेका छन् । ‘त्जभ क्थmउयकष्गm’ नामक ग्रन्थमा, उनले प्रेमलाई आत्मिक र बौद्धिक उन्नतितर्फ उन्मुख गर्ने तत्वका रूपमा परिभाषित गरेका छन् । साँचो प्रेम भौतिक होइन, आत्मा र विचारको उच्च स्तरमा आधारित हुन्छ ।

अरस्तुको नैतिक प्रेम अरस्तुका अनुसार, प्रेम तीन प्रकारका हुन्छ : क > शारीरिक र भावनात्मक प्रेम । ख > मित्रता र आपसी सम्मानमा आधारित प्रेम । ग > निःस्वार्थ, परोपकारी प्रेम, जसले समाजलाई जोड्छ । अरस्तु भन्छन्, असल जीवन र न्यायसंगत समाजको लागि फिलिया प्रेम अनिवार्य छ ।

नीत्शेको दृष्टिकोण ः

फ्रेडरिक नीत्शे प्रेमलाई एक शक्तिका रूपमा हेर्छन् । प्रेम केवल कोमल भावना होइन, यसले व्यक्ति र समाजलाई बदल्ने शक्ति दिन्छ । प्रेम व्यक्तिलाई सृजनशील बनाउँछ र आफूलाई पार गर्न प्रेरित गर्छ ।

हिन्दू दर्शनमा प्रेम हिन्दू दर्शनमा प्रेमलाई परम सत्यसँगको सम्बन्धका रूपमा हेरिन्छ । भक्ति योग अर्थात भगवानप्रति निःस्वार्थ प्रेम जस्तोकी कृष्ण–राधा, सीता–रामको प्रेमलाई पनि लिन सकिन्छ ।प्रेमलाई परोपकार र समाजसेवामा रूपान्तरण गर्ने कडिका रुपमा हेरिन्छ । प्रेमको गहिरो अध्ययन र आत्मज्ञानद्वारा मुक्ति प्राप्त गर्ने मार्ग पनि हो ।

बौद्ध दर्शनमा प्रेम बौद्ध धर्ममा प्रेमलाई मैत्री भनिन्छ । प्रेम भनेको केवल भावना होइन, यो सर्वजगतप्रति करुणा हो । बुद्धले भनेझैं, साँचो प्रेम भनेको आसक्ति मुक्त प्रेम हो, जसले सुख र शान्ति दिन्छ । प्रेम केवल एक व्यक्तिगत भावना होइन, यो जीवन, अस्तित्व, नैतिकता, समाज र आध्यात्मिकतासँग जोडिएको दर्शन हो । प्रेमलाई दार्शनिक दृष्टिकोणले हेर्दा, यसले व्यक्तिगत मुक्ति, समाज सुधार र आत्म–विकासको मार्ग देखाउँछ । प्रेम केवल अनुभूति होइन, यो चेतना, ज्ञान र अस्तित्वको सार पनि हो ।

प्रेम दिवस : अर्थात् भ्यालेनटाइन डे फेब्रुअरी १४, अर्थात् भ्यालेनटाइन डे, प्रेमको प्रतीक मानिन्छ । यो दिन विश्वभर प्रेमी–प्रेमिकाहरू, श्रीमान–श्रीमती, साथीभाइ तथा आफन्तहरूले प्रेम अभिव्यक्त गर्ने अवसरका रूपमा मनाइन्छ । यद्यपि, यसको इतिहास, महत्व र विविध सांस्कृतिक परम्पराहरू बुझ्न आवश्यक छ ।

भ्यालेनटाइन डे को इतिहास भ्यालेनटाइन डे रोमन साम्राज्यकालको घटनासँग जोडिएको छ ।

सन्त भ्यालेनटाइनको कथा रोमन सम्राट क्लाउडियस द्वितीय को शासनकालमा ९तेस्रो शताब्दी० सेनालाई कमजोर बनाउने डरले सैनिकहरूलाई विवाह गर्न प्रतिबन्ध लगाइएको थियो । तर सन्त भ्यालेनटाइन नामका पादरीले लुकेर विवाह गराइरहे, जसका कारण उनलाई जेल हालियो र मृत्युदण्ड दिइयो । मृत्यु हुनु अगाडि उनले कारागार अधीक्षककी छोरीलाई प्रेम–पत्र लेखेको भनिन्छ, जसमा अन्त्यमा रोम तिम्रो भ्यालनटाइन लेखिएको थियो । त्यस दिन फेब्रुअरी १४ थियो । पछि, ४९६ इस्वीमा, रोमन क्याथोलिक चर्चले सन्त भ्यालेनटाइनको सम्झनामा भ्यालेनटाइन डे मनाउने परम्परा सुरू ग¥यो ।

प्रेम दिवस मनाउने परम्परा वर्तमान समयमा, भ्यालेनटाइन डे विभिन्न तरिकाले मनाइन्छ । रातो गुलाब प्रेमको प्रतीक मानिन्छ, जसले प्रेमको गहिराइ देखाउँछ । चकलेट, कार्ड र उपहारहरूले प्रेमको अभिव्यक्ति झनै मीठो बनाउँछ ।

प्रेम प्रस्ताव गर्ने दिन

धेरै प्रेमीहरूले आफ्नो प्रेम प्रस्ताव गर्न यही दिन रोज्छन् । यो दिन केवल नयाँ प्रेमीहरूका लागि मात्र होइन, पुराना सम्बन्धलाई नयाँ उर्जासहित मनाउने अवसर पनि हो । भ्यालेनटाइन डे अब डिजिटल युगमा प्रवेश गरेको छ । फेसबुक, इन्स्टाग्राम, ट्विटर जस्ता प्लेटफर्महरूमा प्रेम सन्देश, फोटोहरू र पोस्टहरू धेरै शेयर गरिन्छन् ।

नेपालमा भ्यालेनटाइन डे ः नेपालमा पछिल्ला वर्षहरूमा भ्यालेनटाइन डे युवापुस्तामाझ लोकप्रिय बन्दै गएको छ । विशेषगरी, काठमाडौं, पोखरा, चितवन, बुटवल जस्ता सहरहरूमा यो दिन विशेष महत्वका साथ मनाइन्छ । युवायुवतीहरू प्रेम प्रस्ताव राख्ने, उपहार दिने, डिनर डेट गर्ने जस्ता गतिविधि गर्छन् । व्यापारीहरूका लागि यो दिन राम्रो अवसर बनेको छ । फूल, चकलेट, गिफ्ट, कार्ड आदि व्यवसायमा वृद्धि हुन्छ । सामाजिक सञ्जालमा प्रेम सम्बन्धी पोस्टहरू, प्रेम कविता तथा शुभकामना सन्देशहरू व्यापक रूपमा शेयर गरिन्छ । तर, नेपालमा परम्परागत प्रेम अभिव्यक्त गर्ने शैली र संस्कृतिको तुलनामा भ्यालेनटाइन डे पश्चिमी प्रभावकै रूपमा लिनेहरू पनि छन् ।

भ्यालेनटाइन डे ः प्रेम मात्र कि व्यापार ? हालका वर्षहरूमा भ्यालेनटाइन डे व्यावसायीकरणको शिकार भएको छ । प्रेम अभिव्यक्त गर्ने माध्यमहरू महँगो बन्दै गएका छन् । उपहार, फूल, डिनर, होटल बुकिङ आदिमा धेरै खर्च हुने गरेको छ । मूल भावना हराउँदै गइरहेको छ । प्रेमको वास्तविकता भन्दा सामाजिक सञ्जालमा देखावटी प्रेम प्रदर्शन बढी भइरहेको छ । प्रेमको नाममा जबरजस्ती दबाब सिर्जना हुने गरेको छ । प्रेम दिवस नमनाए प्रेम नै छैन भन्ने सोचको विकास हुन थालेको छ । त्यसैले, भ्यालेनटाइन डे मनाउनु ठिकै भए पनि प्रेमलाई केवल महँगो उपहार वा देखावटी शैलीमा सीमित गर्नुको सट्टा, यसको वास्तविक सार आत्मीयता, इमानदारी र समझदारीमा आधारित हुनुपर्छ ।

भ्यालेनटाइन डे प्रेम अभिव्यक्त गर्ने एक महत्वपूर्ण दिन हो, जसले सम्बन्धहरूलाई बलियो बनाउँछ । तर, प्रेम कुनै एक दिनको विषय होइन, यो जीवनभर कायम रहने भावना हो । प्रेम दिवसलाई असल भावना, सम्मान, इमानदारी र समझदारीको माध्यम बनाउन सके मात्र यसको वास्तविक अर्थ रहन्छ । प्रेमको महत्व उपहारमा होइन, आत्मीय सम्बन्धमा हुन्छ । यो कुरा सबैले बुझ्न सकेमा सबै खाले प्रेम सम्बन्ध बलियो हुन्छ । प्रेमको कडी जुनीजुनीसम्म रहन्छ ।